Nếu chẳng may tôi không thể gọi tên cảm xúc của mình?
Hay 3 cách "rà" cảm xúc.
*Bài viết được May viết và đăng tại fanpage: Giao Tiếp Trắc Ẩn trong chuỗi các bài viết kiến thức ứng dụng.
Cảm xúc 101 - Nếu chẳng may tôi không thể gọi tên cảm xúc của mình...
3 CÁCH “RÀ” CẢM XÚC
Không phải lúc nào cảm xúc cũng dễ dàng được gọi tên. Đôi khi là vì tính phức tạp của bối cảnh, sự thiếu thốn từ vựng cảm xúc, hoặc sự đè nén kéo dài khiến nhiều người trong chúng ta, và mỗi chúng ta trong vài tình huống gặp khó khăn trong việc mô tả bằng lời những trải nghiệm bên trong mình.
Chúng mình xin gợi ý dưới đây 3 cách tra cứu cảm xúc bên trong bạn:
CÁCH 1: Bỏ túi từ vựng cảm xúc căn bản
Hầu hết các nhà nghiên cứu về cảm xúc đều đồng ý về sự phổ quát của một số cảm xúc mà tất cả con người, bất kể lớn lên ở đâu và như thế nào, đều có điểm chung. Có thể kể đến 6 cảm xúc* căn bản, lý do và sự thôi thúc của chúng:
Niềm vui: cảm giác dễ chịu, an toàn khi chúng ta trải nghiệm những điều mới mẻ hoặc những điều thân thuộc, khơi gợi sự gắn kết và cởi mở;
Nỗi buồn: Cảm giác của sự mất mát, nỗi buồn cho phép chúng ta nghỉ ngơi, an ủi hoặc tìm kiếm/thông báo sự giúp đỡ đến từ người khác.
Sự tức giận: Sự tức giận xảy ra khi chúng ta gặp cản trở hoặc sự bất công. Tức giận khơi dậy sự quyết liệt, hướng đến mục tiêu.
Nỗi sợ hãi: Xảy ra khi chúng ta cảm nhận sự an toàn của mình đang bị đe dọa;
Sự kinh tởm: Xảy đến khi chúng ta cảm thấy sự độc hại, nó giúp chúng ta tránh xa hoặc đào thải những thứ có thể đầu độc cả về mặt cơ thể vật lý hoặc tâm trí xã hội.
Ngạc nhiên: xảy đến khi chúng ta gặp kích thích giác quan đột ngột, gợi lên sự tò mò tìm hiểu.
Từ điển cảm xúc nối dài theo những lượng giàu có các nghiên cứu khoa học về đề tài này, về mặt văn hóa và ngôn ngữ, mỗi đất nước, cộng đồng cũng có những từ vựng để chỉ về những cảm xúc, trạng thái, trải nghiệm đa dạng bên trong:
Age-otori (Tiếng Nhật): Cảm giác tệ sau khi cắt phải kiểu tóc xấu không tả nỗi.
Awumbuk (Papua New Guinea): nỗi buồn, sự mệt mỏi, sự chán nản vì sự ghé thăm của khách khứa, bạn bè hoặc hò hàng.
Eudaimonia (Greek): Một cảm giác tròn đầy và nở hoa, đủ đầy hạnh phúc, khỏe mạnh và giàu có.
CÁCH 2: Tiếp cận đa chiều kích
Theo cách tiếp cận chiều kích, mỗi cảm xúc có thể đặc thù bởi 2 chiều kích:
(1) mức độ khoái lạc (hedonic) “Tôi đang thấy dễ chịu hay khó chịu, thích hay hổng thích cái trạng thái này?”
(2)mức năng lượng (arousal) từ sẵn sàng hành động đến trạng thái thư giãn nghỉ ngơi: “Tôi đang sẵn sàng để… hay tôi chỉ muốn nằm thôi?”
CÁCH 3: Cảm giác cơ thể
Một mặt khác, cảm xúc trước cả khi có tên khai sinh, đã và luôn tồn tại trong cơ thể chúng ta, không chỉ nằm trên đầu hay trong tim, những tín hiệu an nguy này còn nằm trong hơi thở dồn dập hay từ từ, trong gò má, vành tai đỏ lừ, trong lòng bàn tay chân nóng ran hay lạnh buốt, trong cơn đau bao tử, trong cơn mỏi vai, trong hàm răng nghiến chặt, trong cổ họng nghẹn ứ, trong giọt nước mắt tự dưng rơi xuống,… Mỗi cảm xúc, ở mỗi cá thể, đều có những tổ hợp đặc trưng những dấu hiệu sinh lý khác nhau.
Gọi tên Cảm xúc thường là bước đầu tiên để tìm về với những dấu chỉ sinh tồn và kết nối mà chính chúng ta báo hiệu cho bản thân mình. Một phần trong chúng ta vẫn luôn trông chừng cho phần còn lại, lên tiếng theo nhiều cách. Dù có lúc xa cách như du khách trên chính vùng đất của mình, vùng đất vẫn sẽ luôn ở bên dưới chân tha nhân.
Gần đây mình cũng xem RAP Việt mùa 3, mình cũng rất “mơi”” cái cách anh Thái VG chêm tiếng Việt vào trong Tiếng Anh. Dù cách biệt ngôn ngữ, anh và các thành viên vẫn khóc và cười cùng nhau, nhiều người vẫn cảm mến anh. Sự nỗ lực của anh Thái trong việc kết nối với Tiếng Việt và các bạn, cách nào đó trông cũng giống nỗ lực của một người tìm kết nối với một phần trong mình lâu rồi không gặp. Phần ngôn ngữ (hay phần gọi tên cảm xúc) có thể là phần dễ nhìn thấy, ngắn gọn nhất, nhưng phần phi ngôn ngữ (phần ý định, thiện chí, cảm nhận) có thể chiếm nhiều phần trong việc tái kết nối và nghe thấy những thông điệp bên trong chính mình.
Còn tui?
Khi khó khăn với việc gọi tên cảm xúc quá mình sẽ neo nó với một số hình ảnh và cảm giác quen thuộc. Mình nhớ nỗi buồn giống như giọt mực xanh thắm ra trên giấy ướt, nhanh và yên lặng. Niềm vui như cái đèn vàng bật trong phòng tối trống, nhanh và ấm. Mỗi lần giận mình cảm giác có gấp 5 sức mạnh và nó rân rân cả người (nhờ vài lần đập đồ một mình mình đã nhận ra mình đã nén một nguồn năng lượng bự cỡ nào trong người mỗi khi giận mà không nói). Mình nghĩ mỗi người sẽ có những điểm neo ký ức về những cảm xúc, mỗi dịp trải nghiệm cảm xúc đó đến rõ ràng mình lại "pin" nó lại trên bản đồ tâm trí để hôm nào đó khi cần mình lại nhớ ra, "A cái cảm giác vui, buồn, giận, đau khổ,... nó chạy bên trong người mình như thế này nè!". Gọi tên được cảm xúc với mình là tốt, còn hong gọi được tên được mình cho nó nguyên bài văn miêu tả cũng không sao, miễn là mình "biết nó", từng chút một.
May tổng hợp và biên tập.
(*) Có những tài liệu khác cho rằng có (7) hoặc (8 ) cảm xúc căn bản và phổ quát. Bạn có thể tham khảo thêm.
Tài liệu tham khảo:
Susan M. Johnson, Attachment Theory in Practice, Emotionally Focused Therapy (EFT) with Individuals, Couples and Families.
Paul Ekman, Atlas of Emotions.
Posner, J., Russell, J. A., and Peterson B.S, The circumplex model of affect: an integrative approach to affective neuroscience, cognitive development, and psychopathology.